Karabet Hangi Dil? İki Dünyanın Kesiştiği İsim Üzerinden Dil, Kimlik ve Gelecek
Bazen tek bir kelime, bir mahallenin bütün hikâyesini taşır. “Karabet” de onlardan biri. İlk duyduğunuzda bir isim gibi gelir; biraz daha kurcalayınca tarih, dil ve kimlik katmanları açılır. Gelin, bir grup arkadaş sohbetindeki samimiyetle, ama meraklı bir araştırmacının dikkatinde “Karabet hangi dil?” sorusunu birlikte didikleyelim.
—
“Karabet” Bir İsim Olarak: Ermenicenin Sıcacık Avlusu
“Karabet”, Ermenicede yaygın bir erkek adının Türkçedeki yazılışlarından biridir. Kökü Klasik Ermenice Karapet’e uzanır; anlamı “önden giden, müjdeci”dir. Hristiyan geleneğinde Vaftizci Yahya’nın (Ermenice “Surp Karapet”) unvanı olarak da yaşar. Göçle beraber bu ad farklı alfabelerde çoğaldı: Garabet, Garabed, Karapet… İstanbul’un çok dilli sokaklarında bir zamanlar dükkân tabelalarında, kilise kayıtlarında, mektupların zarflarında yan yana görülen versiyonlar, bugün dijital arşivlerde birbirine göz kırpar.
Bu isim, yalnızca bir “ad” değildir; çok kültürlü bir şehir hafızasıdır. Adreste kaybolmuş harfler, takvim yapraklarına düşmüş sesler… “Karabet”, bir kapı ziline basınca içeriden gelen “buyurun” kadar sıcak bir çağrıdır.
—
“Karâbet” Bir Kelime Olarak: Osmanlıcanın Gölgede Kalmış Kuzeni
Öte yanda “karâbet”, Osmanlıcada yakınlık, akrabalık anlamına gelir ve kökü Arapçadaki qarābah (yakınlık) sözcüğüne dayanır. Modern Türkçedeki “akrabalık” kelimesiyle aynı aileden. Bugün günlük dilde çok duyulmasa da “silsile-i karâbet” gibi tamlamalar hukuk ve arşiv metinlerinde karşımıza çıkar.
İlginç olan şu: mahalle belleğinde “Karabet” hem bir komşunun adı hem de “yakınlık” anlamına gelen “karâbet”in kulağa takılan gölgesi olarak dolaşır. Yani aynı ses, iki ayrı hikâye taşır. Diller arası kapı aralanınca, bir isimle bir kavram yan yana oturur.
—
Günümüzde Yansımalar: Arama Motorları, Kimlik Politikaları, Gündelik Hayat
Dijital arama ve SEO: “Karabet” diye arattığınızda karşınıza bazen bir isim, bazen kavram kırıntıları çıkar. Latin, Ermeni ve Arap alfabeleri arasında dolaşan yazım çeşitliliği (Garabet/Garabed/Karapet/karâbet) algoritmalar için hâlâ bir sınavdır. Bu da dijital görünürlük ve kültürel temsil meselelerini gündeme getirir.
Arşivcilik ve hafıza: Eski nüfus kütüklerinde, gazetelerde, ticaret sicillerinde “Karabet” adına sık rastlanır. Bu kayıtlar, çok kültürlü şehirlerin ortak hafızasını bugüne taşır.
Gündelik dilde sürpriz: Bir sokak hikâyesi anlatırken “bizim Karabet Usta” dediğinizde kastınız bir insan; hukukî bir belgede “karâbet derecesi” dendiğinde ise soybağıdır. Kontekst, kelimenin kimliğini belirler.
—
Kökenlerin Bize Fısıldadıkları: Çok Dillilik ve Birlikte Yaşama Sanatı
“Karabet”, bize birlikte yaşamanın dilbilgisini öğretir. Bir kelime, iki kültürel damar; bir ses, iki anlam. Bu çift katmanlılık, şehirlerin nasıl hem yan yana hem iç içe yaşadığını gösterir.
İsim → İnsan: Ermeni komşunun adı, mahallenin belleğini sıcak tutar.
Kavram → Yapı: “Karâbet/akrabalık”, toplumsal dokunun bağlarını tarif eder.
Aynı ses hem komşuluğu hem akrabalığı çağırınca, dil bir anda sosyolojiye, tarih bir anda semt kültürüne bağlanır.
—
Beklenmedik Alanlarla Bağlantılar: Tipografi, Yapay Zekâ, Veri Etiği
Tipografi & Unicode: “Karâbet”teki şapkalı â, doğru yazım/okunuş için önemlidir. Ama dijital formlarda çoğu kez düşer. Küçük bir işaretin kaybı, büyük bir anlam kayması yaratabilir.
Yapay zekâ ve ad eşleştirme: “Karabet/Garabet/Karapet” varyantlarını aynı kişiyle ilişkilendirmek, metin madenciliğinde zor bir problemdir. Hassas eşleştirme yapılmazsa azınlık isimleri görünmezleşebilir.
Veri etiği ve kapsayıcılık: Arama motorlarının, isim-kelime ikilemlerini çoğul kültüre saygılı biçimde ele alması gerekir. Aksi hâlde algoritmalar, azınlık dillerini sessizleştirir.
—
Gelecek Potansiyeli: Çok Sesli Sözlükler ve Yaşayan Hafıza
“Karabet” üzerinden bakınca, yarının dünyasında bize düşenler netleşiyor:
1. Çok dilliliği araçsallaştırmak: Açık sözlükler ve topluluk tabanlı veritabanları, isim-kavram ayrımlarını şeffaf biçimde işaretleyebilir.
2. Arşivleri dijitalleştirmek: Eski gazeteler, siciller, mezar taşları… Hepsi bir ortak hafıza atlasına dönüşebilir.
3. Eğitimde mikro hikâyeler: Müfredatta “tek kelimeyle tarih” atölyeleri; öğrenciler bir sözcüğün izini sürerek dil, kültür ve kimlik bağlarını keşfedebilir.
4. Kapsayıcı tasarım: Klavye düzenlerinden form alanlarına, “â/á/ä” gibi işaretleri düzgün desteklemek, küçük bir UX ayrıntısı değil; kültürel adalet meselesidir.
—
Sonuç: “Karabet” Bir Dil mi, Bir İsim mi? İkisi de; Asıl Olan Hikâye
“Karabet hangi dil?” sorusu, bizi tek bir doğruya kilitlemek yerine çoklu doğru fikrine götürüyor. Ermenicenin sıcak avlusunda bir isim, Osmanlıcanın arşiv kokulu sayfalarında bir kavram. Aynı ses, farklı bağlamlarda anlam değiştiriyor; tıpkı şehirlerin sabahıyla gecesi gibi.
Belki de en güzel cevap şu: “Karabet”, bir aradalığın kelimesi. İsim olduğunda komşuluk kapısını, kavram olduğunda akrabalık bağını aralıyor. Geçmişten bugüne, bugünden yarına uzanan bu küçük köprü, bize dilin yalnızca iletişim değil, birlikte hatırlama biçimi olduğunu hatırlatıyor.
—
Siz nasıl duydunuz “Karabet”i? Bir isim olarak mı, bir kavram olarak mı? Arama motorunda hangi yazılışla karşılaşıyorsunuz? Mahallenizde, ailenizde bu kelimeye dair bir anı var mı? Yorumlarda buluşalım; tek bir kelimeden koca bir şehri birlikte kuralım.